Kerkpaden

Het historische verhaal achter onze kerkpaden.

Ontstaansgeschiedenis en gebruik van kerkpaden

Kerkpaden of kerkwegen waren van oorsprong onverharde paden die naar een kerk voerden. Over het ontstaan van deze paden bestaan uiteenlopende theorieën. Bij een eerder onderzoek van de paden door de oudheidkundige vereniging Arent Thoe Boecop is de volgende theorie als de meest waar­schijnlijke beschreven; 'de stad Elburg, met zijn kerk, was voor de mensen erbuiten vaak moeilijk te bereiken. Om de vele omwegen te vermijden en op een snelle manier de kerk te kunnen bereiken, zijn er toen op initiatief van de kerkpaden aangelegd die recht naar het kerkgebouw voerden'. Paden die nauw verband hielden met de kerkpaden waren de zogenaamde doodwegen, die ook door de kerk zijn ingesteld. Oorzaak voor de aanleg van deze paden was de bijgelovigheid van de mensen in die tijd. Men hield er in die dagen nog veel van oorsprong heidense gewoonten op na, bijvoorbeeld door de doden via veel omwegen naar hun laatste rustplaats te brengen. De kerk vond dat men van deze  denkwijze af moest stappen en besliste dat de doden rechtstreeks naar het kerkhof gebracht moesten  worden, waardoor de zogenaamde doodwegen ontstonden.

Kerkwegen en doodwegen leiden van oorsprong al vaak dwars door terrein dat persoonlijk eigendom was. De kerk had in die tijd nog veel macht en besloot dat de landeigenaren de paden begaanbaar moesten houden. De doorgang van de paden mocht daardoor op geen enkele wijze belemmerd wor­den. Later kreeg de kerk steeds minder macht en ging het eigendom en beheer van de paden uitein­delijk over in handen van de gemeente, waarna de paden in de loop der tijd in onbruik zijn geraakt en deels zijn verdwenen. Kerkpaden bevonden (en bevinden) zich in alle delen van de Veluwe, waarbij  het langste pad van Ermelo naar Hattem liep (verdere gegevens over dit pad zijn niet uitgezocht).

Bij archeologisch onderzoek ter plaatse van kerkpaden zijn bijvoorbeeld nog vele pijpenkopjes gevon­den, ten teken dat de paden veel gebruikt werden. In de modder die overbleef na de kanalisering en  verbreding van de Puttenerbeek werden al na oppervlakkig zoeken meer dan 200 van dergelijke pijpresten gevonden.

Historische (kerk-) paden in de gemeente Elburg

Ook de kerkpaden binnen de gemeente Elburg hebben vaak een lange geschiedenis. In de Protocollen van Vrijwillige Rechtspraak van Elburg komen we in een akte de naam "het gemene kerkpad" al tegen op 6 maart 1649. Gerrit Aeltsen verkocht op die datum een huis en hof in de (buurtschap) Nieuwstad aan de echtelieden Harbert Aaltsen en Segertien Aelts waarbij het gekochte onroerend goed aan de westzijde grensde aan het kerkpad. Kerkpaden deden dienst als voetpad voor de mensen die naar de kerk gingen, maar ook schoolkinderen maakten veelvuldig gebruik van deze paden. Het was immers de kortste route naar school. Sommige paden zijn nog zichtbaar op oude kaarten.

De Kadastrale Atlas van de gemeenten Elburg en Doornspijk uit 1832 is in dit verband interessant om te bestuderen. Over het exacte tracé van de kerkpaden is op de meeste historische kaarten weinig te vinden. Op de kaart uit de periode 1400-1500 (bijlage 1) is te zien dat de Elburger vesting in die tijd niet op 4 maar op 2 plaatsen te bereiken was, namelijk aan de noord- en zuidzijde. De huidige Zwolseweg lag er in die tijd nog niet en de bewoners van het gebied rond Old Putten konden de stad bereiken via de aan­ gegeven Legenn Weg, die uitkwam bij de toegang ter plaatse van de huidige Mheenpoort. 

De kaart van de beroemde kaarttekenaar Jacob van Deventer uit circa 1563 geeft alleen het tracé van 'De Zeuven Vlonders' weer en geeft geen informatie over andere historische kerkpaden. Wel staat het huidige Mheenwegje gestippeld weergegeven, maar uit niets blijkt dat dit een kerkpad geweest is.  Voor zover men waarde moet hechten aan de exacte plaatsaanduiding en verloop van het wegennet op deze kaart, lijkt het pad 'De Zeuven Vlonders' iets noordelijker uit te komen bij de toegang tot de vesting dan in de huidige situatie. Het 'Pad door de Winckel' is op de kaart tijdens een eerdere analy­se gestippeld weergegeven en stond oorspronkelijk dus niet op de kaart. Helaas laat de kaart alleen het gebied rondom de vesting zien en geeft geen informatie over de andere paden binnen de gemeen­ te, bijvoorbeeld richting de Ludgeruskerk. Na de Tweede Wereldoorlog verdwenen veel kerkpaden. Eén van de belangrijkste oorzaken vormde de toename van het gemotoriseerde verkeer. Ook ruilverkavelingen en de uitbreiding van woonkernen deden veel kerkpaden verdwijnen. Een aantal kerkpaden werd na verloop van tijd te weinig belopen waardoor het pad vergeten raakte en overwoekerd werd door onkruid. De laatste jaren is er een her­nieuwde belangstelling voor kerkpaden. Steeds meer mensen wandelen in hun vrije tijd en een aantal oude kerkpaden is opgenomen in zogenaamde lange afstandspaden, zoals het Zuiderzeepad. Ook de lokale overheden krijgen steeds meer belangstelling voor deze unieke stukjes erfgoed. In de gemeen­ te Elburg liggen nog diverse (unieke) kerkpaden. Ze zijn het waard om in stand te houden en in de  volgende paragraaf zullen de belangrijkste historische kerkpaden beschreven worden.

Gemeentelijke monumenten

De volgende paden hebben een gemeentelijke monumenten status:

• Het pad De Zeuven Vonders
• Het Kadijkje
• Het Koodijkje
• Pad door de Winckel
• Puttenerdijkje
• Scheelepad
• Goorpad
• Poppepad/ Pan langs het erf Haerderweg 6

Op de erfgoedkaart Kerkpaden treft u alle kerkpaden aan in de gemeente Elburg inclusief foto's en beschrijvingen.

Erfgoedkaart Kerkpaden